بررسی و تحلیل بن مایه های فکری در خاطره نویسی دفاع مقدس با تأکید بر آثار:دا،دختر شینا،لشکر خوبان،پایی که جا ماند.

تنها ادبیاتی که همه چیزش مال خودمان است ادبیات دفاع مقدس می باشد زیرا ادبیات دیگر وام گرفته از شرق و غرب است. اما ادبیات دفاع مقدس توسط جوانان خودمان و با خلق رشادت ها و جوانمردی های آنان آفریده شده است اینکه به هشت سال جنگ با رژیم بعث عراق ما از آن به عنوان دفاع مقدس یاد و معرفی می کنیم. دلیلش این است که این دفاع، مقدس بوده است و دلیل مقدس بودن آن این است که ریشه در قیام عاشورا دارد و آن دفاع از اسلام و دفاع از ولایت می باشد و به همین خاطر علاوه بر بعد مظلومیّت مردم ایران به بعد حماسی که دفاع از وطن و دفاع از ولایت می باشد بیشتر باید توجه داشت در تعریف بن مایه باید گفت که علاوه بر تعاریف هفتگانه، تعریف دکتر سیروس شمیسا و جمال میر صادقی مورد تأکید نگارنده پژوهش می باشد و بن مایه های فکری در خاطره نویسی موردتحلیل و بررسی قرارگرفته اند. بن مایه های بررسی شده از چهار کتاب به طور کلی به شرح زیر می باشد: بن مایه های کتاب" دا ": امید و توکل به خدا ، الگوپذیری از امام علی (ع)، عشق به امام حسین(ع)، الگو پذیری ازعاشورا، عشق به پدر، عشق به همسر، عشق به برادر، عشق به دختر، ایثارو فداکاری، وطن دوستی و مقاومت، شجاعت، شهادت مظلومانه، خیانت به وطن و نفرین به دشمن. بن مایه های کتاب دخترشینا : ایمان به خدا، عشق به امام خمینی(ره) و ولایت پذیری، اعتقاد به ولایت و وفا داری، جهاد با نفس، حجب و حیا، عشق به پدر، عشق به همسر، شهادت مظلومانه. بن مایه های کتاب لشکر خوبان: ایمان به خدا ، نماز و یاد خدا، الگوپذیری از قرآن، الگوپذیری از عاشورا، ولایت پذیری، عشق به امام حسین و یارانش، عشق به دفاع و وطن دوستی، عشق به مادر، عشق به شهدا ، ایثار، شهادت آگاهی، شهادت طلبی، شوخ طبعی. بن مایه های کتاب پایی که جا ماند: نماز، ولایت پذیری در اسارت، عشق به امام حسین (ع)، عشق به فاطمه زهرا (س)، عشق به امام خمینی (ره)، عشق به پدر ، عشق به مادر ، عشق به فرزند، ، شهادت طلبی، جنایت دشمن، شهادت مظلومانه.. اما بن مایه های فکری مختص چهار کتاب مذکور عبارت اند از: بن مایه های: عشق به پدر و برادر، شجاعت، مقاومت، خیانت به وطن و نفرین به دشمن. مختص کتاب دا می باشد و یا می توان گفت بیشتر در این کتاب تکرار شده است. بن مایه های: جهاد با نفس، عشق به همسر و پدر، حجب و حیا. مختص کتاب دختر شینا می باشدو یا بیشتر در این کتاب تکرار شده است. بن مایه های: نماز، عشق امام حسین (ع)، عشق به شهدا، شهادت آگاهی . مختص کتاب لشکر خوبان می باشند. بن مایه های: نمازو یاد خدا، عشق به فاطمه زهرا (س)، ولایت پذیری در اسارت ، جنایت دشمن. مختص کتاب پایی که جا ماند می باشد و یا می توان گفت که این بن مایه های فکری بیشتر در کتاب تکرار شده است. به طور کلی در این پژوهش می توان گفت که سرچشمه اصلی این بن مایه های فکری بررسی شده وبا الهام گرفتن و الگوپذیری از مکتب قرآن و اسلام و قیام امام حسین (ع) مباحث و مقوله های دفاع مقدس به یک رشد معنوی و کمال رسیده است. در خاطره نویسی دفاع مقدس از قیام عاشورا و انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی (ره) الگو گرفته شده است. رزمندگان دفاع مقدس: زنان و مردان، کوله باری از این بن مایه های فکری داشته اند و با وجود این بن مایه های فکری توانستند هشت سال از ولایت و میهن اسلامی دفاع کنند نوع سلاح در این دفاع اسلامی چیزی جز ایمان نیست. در بررسی بن مایه های فکری در خاطرات چهار کتاب ذکرشده قیام عاشورا منعکس شده است و بن مایه های: نماز، ولایت پذیری و وفا داری و عشق به رهبر، شهادت طلبی ، شهادت آگاهی، شجاعت، ایثار و فداکاری، و صبر الگوگرفته ازمکتب قرآن و اسلام و قیام عاشورا می باشند و بن مایه های فکری دیگر سرچشمه گرفته از این بن مایه ها هستند. با بررسی و تحلیل بن مایه های فکری در خاطره نویسی دفاع مقدس می توان به این نتیجه رسید که رزمندگان هشت سال دفاع مقدس به دلیل دارا بودن تفکر عارفانه مراحل سیرو سلوک و عروج معنوی را طی کرده اند به طوری که با مطالعه این گونه کتاب ها انسان ناخودآگاه از نظر روحی و فکری به یک عروج و معنویات می رسد و با دید قدسی به هشت سال دفاع مقدس می نگرد زیرا عشق معنوی تفکرانسان را به سوی نوعی کمال معنوی هدایت می نمایدکه این کمال از آثار سیر و سلوک مردان حق می باشد و به طور یقین رزمندگان هشت سال دفاع مقدس دارای چنین خصوصیاتی بوده اند. پس می توان گفت که دفاعی که ازآن نام برده می شود دفاعی مقدس می باشد. در مورد نقش زنان نیز به این نتایج حاصل آمده در این پژوهش باید اشاره کرد که زنان در مداوا و پرستاری مجروحان، فراهم کردن غذا و آب رسانی و انتقال مجروحان و شهدا، رساندن تدارکات و مهمّات به رزمندگان، تشویق رزمندگان به دفاع، صبوری و شرکت در صحنه های نبرد و ایثار، نقش داشته اند یعنی هم نقش نظامی و هم نقش غیرنظا می داشته اند. در مورد نقش زنان و دختران و همسران و مادران رزمندگان و شهدا و جانبازان این بن مایه های فکری که عنوان شده است در تفکر آنان وجود داشته است گرچه زنان در ظاهر امدادگر و رزمنده بوده اند اما بن مایه های فکری آنان الهام گرفته و الگو گرفته از قیام عاشورا می باشد.. در تفکر و باور و اعتقادات زنان دفاع مقدس عشق معنا شده است به طوری که زن نماد عاشق شناخته شده است و بر خلاف داستان ها و رمان های ایرانی و خارجی که نماد معشوق هستند و با جمله دوستت دارم، معرفی می شود اما در خاطرات دفاع مقدس زن به عنوان عنصری عاشق جلوه گری می کند و با جمله معنوی هر چه می دوم به تو نمی رسم معرفی می شود یعنی زن عاشق و نگران مردش می شود زنانی که عشق آنان عشقی الهی و آسمانی است و عاشق مردان خود هستند تا مردان بتوانند باروحیه ای بالا از ولایت و میهن دفاع کنند. در این پژوهش می توان گفت: که زنان همواره با مردان تمامی لحظات دفاع مقدس را درک کرده اند و در تمامی لحظات مانند مردان فداکاری نموده اند به طوری که از نظر و دید گاه جنبه جنسیتی نمی توان به مقوله دفاع مقدس پرداخت و نمی توان نقش زن را نادیده گرفت که اساساً این کار اشتباه است زیرا همراهی زنان و مادران، گذشت و صبر و فداکاری را به اثبات می رساند. در مورد زنان خاطره نویس رزمنده که خاطرات خودشان را مکتوب کرده اند یا زنانی که رزمنده ولی راوی کتابهای خاطر ه هستند به این نتیجه می توان اشاره کردکه: زنان خاطره نویس به ثبت واقعیات و جزئیات و لحظات حساس زندگی و دفاع مقدس می پردازند یعنی هم به زندگی در پشت جبهه و هم زندگی در صحنه های نبرد، به طوری که روح لطیف و حساس زن بهتر توانسته است خاطرات دفاع را از دیدی ملموس و واقعی و جذاب جلوه دهد و از نوعی روایی و جذابیّت و روح هنری برخوردار است. در مورد علّت سکوت زنان و مکتوب نکردن خاطرات خود در زمان دفاع و کمی بعد از آن، می توان به این نتایج در این پژوهش اشاره کرد که با توجه به اقتضای زمان و نیاز مردم به مقوله دفاع از دشمن در مقابل تجاوز، زنان نتوانسته اند خاطرات خود را به صورت مکتوب ثبت کنند زیر ا مردم علاقه مند به شنیدن خاطرات از منظر جنگی بودند و به خاطرات از دید نظامی و دفاعی نگاه می کردند ولی در دهه های اخیر زنان توانستند به ثبت خاطرات به صورت مکتوب بپردازند و دلیل آن علاوه بر علاقه مردم از دید دو منظر: نظامی و حماسی به خاطرات دفاع مقدس بنا به اقتضای زمان علاقه مند به مباحث معنوی و واقعیات ریز و اطلاعات و زندگی های عاشقانه رزمندگان هستند و مشتاق هستند تا خاطرات از منظر و دیدگاه زنانه روایت شود و دلیل آن همان طور که قبلاً ذکر شد روایی و جذابیت و عامیانه بودن خاطرات زنان می باشند و در آن از عواطف و احساسات زنان عاشق نسبت به مردان خودشان سخن گفته شده است. جزئیات یک عشق معنوی و خدایی در این گونه خاطرات ذکر شده است نمونه اش کتاب دخترشینا می باشد که در آن عشق موج می زند و آن هم عشق به همسر که عشقی الهی و آسمانی است و همچنین کتاب دا که در آن عشق به همسر و پدر و مادر و برادر موج می زند. با توجه به نقش و جایگاه ویژه بانوان در طول تاریخ اسلام و به خصوص در زمان ظهور انقلاب و در طول هشت سال دفاع مقدس و پس از آن می توان نتیجه گرفت، اگر نبود حضرت فاطمه زهرا (س)، مسأله ولایت در عربستان ختم می شد و اگر نبود حضرت زینب (س)، کربلا در کربلا می ماند. اگر نبودند شیر زنان این مرزوبوم در طول هشت سال دفاع مقدس، سرنوشت انقلاب اسلامی ایران چیزی غیر از این نبود. اگر مادران، همسران و خواهران و دختران شهدا در بین ما نبودند و شاهد افتخار آنها بر شهادت عزیزانشان نبودیم، اینک به طورقطع و یقین، فرهنگ ایثار و روحی? شهادت طلبی در میان مردان، پسران، جوانان و آحاد ملت نبود. در مورد و یزگی های بارز کتاب های : دا ، دختر شینا ، لشکر خوبان و پایی که جا ماند باید گفت :که با توجه به این که راوی و نویسنده کتابهای دا و دختر شینا هر دو زن می باشند و با کتابهای لشکر خوبان و پایی که جا ماند در روایت و نویسندگی تفاوت دارند.در کتاب دا و دختر شینا لحن زنانه و احساس و محبّت و دل سوزی های یک زن به خوبی برای مطالعه کننده کتاب ملموس و زیبا می باشد و همچنین تمام موارد و جزیئات آن ذکر شده است اما لحن کتاب پایی که جا ماند به علت داشتن نویسنده مرد کتاب حسی مردانه دارد. در مورد کتاب لشکر خوبان نیز باید گفت : با توجه به اینکه نویسنده کتاب زن می باشد اما کتاب رنگ و بو زنانه ندارد وبا حس مردانه روایت شده است . اما ویژگی بارز این کتابها و نتایج به دست آمده در این پژوهش به این شرح می باشدویژگیهای بارز کتاب دا : با توجه به حماسی بو.دن کتاب ، رنج و سختی و مصیبت و ذکر مظلومّیت در این کتاب موج می زند و مطالعه کننده کتاب هیچ وقت احساس نمی کند که در حین مطالعه است بلکه همواره این احساس را دارد که خودش را همرا ه قهرمان کتاب یعنی سیده زهرا حسینی و گاهی هم خودش را قهرمان این خاطره تصّور کند . با توجه به نتایج به دست آمده در این پژوهش می توان به یقین این نکته را عنوان کرد که کتاب دا یک کتاب رمان و داستان نیست زیرا در بررسی داستان و رمان می توان گفت که یکی از ویژگی های عناصر داستانی شخصیت می باشد و این شخصّیت و شخصّیتهای دیگر را نویسنده خودش با توجه و تکیه بر ذهن و ذوق و استعدادهایش در اثر خود خلق می کند ولی در کتاب دا شخصیّت و شخصیت های این کتاب واقعی و ملموس و به دور از تخیّل می باشند . از ویژگیهای دیگر این کتاب : شهدا ، مظلومیّت مردم، خیانت بنی صدر نسبت به مردم ، شجاعت سیده زهرا حسینی ،عشق به پدر و مادر و برادرو کانون گرم خانواده، غیرت و وطن پرستی مردم خرّمشهر و ایران اسلامی، صبر و الگو پذیری از حضرت زینب(س) و قهرمانان قیام عاشورا وعشق به ولایت و رهبرمی باشد. ازویژگیهای بارز و برتربه دست آمده در مورد کتاب دختر شینا در این پژوهش می توان گفت : عشق به همسر و خانواده در این کتاب موج می زند و سرتا سر کتاب بدون اینکه بوی خون و باروت بدهد تمام حوادث جبهه و دفاع و زندگی را باز گو می کند .در این کتاب زن نسبت به همسر و کانون خانواده به عنوان عنصر عاشق می باشد بر عکس داستان و رمان ایرانی و خارجی که زنان در آن داستانها نماد معشوق هستندو با جمله دوستت دارم معرفی و شناخته می شوند ولی زن در این کتاب و دیگر خاطرات دفاع مقدس با جمله عارفانه هر چه می دوم به تو نمی رسم معرفی و شناخته می شود. از ویژگیهای دیگر بارز کتاب دختر شینا می توان به ایمان به خدا، حجب و حیا و صبوری، تحمل مشکلات زندگی و عشق به پدر.و همچنین پایبندی به حفظ آداب و رسوم خانوادگی اشاره کرد. ویژگیهای بارز کتاب لشکر خوبان در این پزوهش: صداقت و صمیمّیت راوی با رزمندگان در جبهه ها و همچنین شجاعت و تواضع می باشد این کتاب سرشار از رشادت و دلیری رزمندگان لشکر 31 عاشورا را باز گو می کند ولی راوی کتاب در مورد رشادت و دلیری های خود به خاطر تواضع سخنی نمی گوید و مطالعه کننده کتاب وی را شخصی عارف و عاشق به ولایت و وطن می شناسد ویزگی دیگر بیان رشادت نیروهای اطلاعات و عملیات می باشد. با توجه به امر حفاظت و دلایل امنیتی نیروهای مخلص اطلاعات و عملیات هیچ وقت اسرار نظا می را در دوران هشت سال دفاع مقدس عنوان نمی کردند اما تنها در این کتاب است که می توان با دلیری ها و شجاعت های این نیروها آشنا شد از ویژگی های دیگر بارز این کتاب می توان به یاد خدا و ایمان به خدا، عشق و وفاداری به امام خمینی(ره)، و طن دوستی ، عشق به مادر، ایثار، عاشورا و شهادت آگاهی رزمندگان لشکر 31 عاشورا اشاره کرد.از ویژگیهای بارز کتاب پایی که جا ماند می توان به : ایمان به خدا و نماز، عشق به امام حسین (ع) ، عشق به فاطمه زهرا (س) ، ولایت پذیری ، عشق به پدر، عشق به مادر، عشق به فرزند ، جنایت دشمن و شهادت طلبی رزمندگان و همچنین ذکر حوادث زندان های بعث عراق و شکنجه های جسمی و روحی نسبت به اسرا و آزادگان ایرانی را اشاره کرد. از ویژگیهای بارز هر چهار کتاب تقریظ شفاهی و مکتوب مقام معظم رهبری( مدّ ظله العالی) می باشد. علت تقریظ شفاهی و مکتوب مقام معظم رهبری بر این چها کتاب مذکور و سایر آثار حوزه دفاع مقدس می توان گفت که از منظر معظم له رزمندگان اسلام از فرصت، استثنایی – الهی، دفاع مقدس بیشترین بهره را بردندو به مدد اراده و ایمان به مدارج عالی انسانی رسیدند . از نظر رهبر انقاب اسلامی معرفی صفات و دستاورد های رزمندگان به همین اوصاف ختم نمی شود بلکه ایشان برای رزمندگان تعبیر " از معراج برگشتگان " را به کار برده و آنان را کسانی می دانند که از سفر "من الخلق الی الحق و من الحق الی الخلق" که یکی از اسفار اربعه عرفانی است ودرآن سالک پس از سفری که از خلق به سوی حق داشته با اندوخته ای از ان سفر معنوی به میان مردم باز می گرددتا دستگیر و باور آنان در سیر و سلوک معنوی باشد.همچنین معظم له همیشه بر این نکته تأ کید نموده اند که خاطرات و مسا ئل دفاع مقدس باید ثبت وضبط گردد تا نسل های آینده بدانند که چه بر سر این ملّت مظلوم و بی دفاع در هشت سال دفاع آمده است. . نتایج به دست آمده از این تحقیق به طور کلی و فهرست وار به شرح ذیل می باشد: 1- جنگ هشت سال با رژیم بعث عراق از نظر مردم ایران دفاعی مقدس محسوب می شود و دلیل مقدس بودن آن دفاع از ولایت و میهن می باشد. 2-زنان حضور نظامی و غیرنظامی داشته اند.3 - عشق زنان نسبت به مردان خود، عشقی مقدّس، معنوی و آسمانی بوده است و زنان نماد عاشق و مردان نماد معشوق هستند. 4- بن مایه های فکری در خاطره نویسی دفاع مقدس، سرچشمه گرفته از مکتب قرآن و اسلام و ا قیام عاشورا می باشند. 5- علت تقریظ مقام معظم رهبری بر آثار مکتوب در زمینه خاطرات به این دلیل می باشد که این خاطرات نوعی عروج معنوی و فکری را در انسان شکوفا می کند و رزمندگان در هشت سال دفاع مقدس در خاطرات خود از سفر روحانی من الخلق الی الحق و من الحق الی الخلق سخن گفته اند. 6- خاطرات دفاع مقدس چه به شکل مکتوب و چه به صورت شفاهی داستان یا رمان نیستند زیرا از ویزگی مهم حقیقت و واقعیت بر خوردار هستند و شخصیتهای موجود در این خاطرات خیالی و یا وهمی و اسطوره ای نیستند بلکه این شخصیتها بر خلاف شخصیتهای داستان و رمان ، شخصیتهایی واقعی هستند در داستان و رمان نویسنده خودش خلق شخصیت می کند که غالب شخصیت هایش حقیقی نیستند بلکه الگو و نماد هستند و مفهوم کنایی دارند با استفاده از مسایل و مشکلات و حوادث جامعه و به وسیله قدرت ذهن و تخّیل و فکر خود شخصیت را معرفی می کند اما در خاطرات دفاع مقدس شخصیت ها واقعی هستند پس کتاب " دا " را نمی توان رمان و داستان تصور کرد چرا که با توجه به دلایل ذکر شده در جملات پیشین رمان و داستان دانستن کتاب دا منتفی می باشد .